Wady postawy stały się współcześnie zjawiskiem społecznym, obejmują znaczny odsetek dzieci i młodzieży.
Postawa ciała rozwija się prawidłowo, gdy zapewnione są:
• prawidłowa budowa aparatu ruchu, a w szczególności układu kostno-stawowego;
• właściwe funkcjonowanie układu mięśniowego i sterującego tą czynnością układu nerwowego.
W rozwoju dzieci występują okresy szczególnej podatności organizmu na powstawanie wad postawy. Pierwszy okres (wiek 6–7) lat wiąże się ze zmianą stylu życia. Rozpoczęcie nauki w szkole oznacza kilkugodzinną wymuszoną pozycję siedzącą w ławce szkolnej, przy bardzo silnie rozwiniętej potrzebie ruchu. Drugi okres krytyczny pojawia się: u dziewcząt w wieku 11–13 lat, u chłopców – 13–14 lat i związany jest z pokwitaniowym skokiem wzrostu, podczas którego następuje zmiana proporcji ciała i położenia środka ciężkości. Podczas skoków wzrostowych dziecko jest bardzo podatne na wpływ rozmaitych czynników zewnętrznych, a rozwój układu mięśniowego nie nadąża za szybkim wzrostem kości. Zakończenie okresu dojrzewania oznacza ukształtowaną prawidłową postawę, która umożliwia człowiekowi wysiłek fizyczny, dlatego tak ważne jest kształtowanie nawyku prawidłowej postawy już u małego dziecka1.
Przyczyny powstawania wad postawy
• siedzący tryb życia;
• mała aktywność fizyczna;
• zbyt długie przebywanie w jednej pozycji;
• błędy popełniane przy noszeniu dziecka (tylko na jednej ręce, prowadzenie dziecka zawsze za jedną, tę samą rękę);
• meble nieodpowiednio dobrane do wzrostu dziecka – zbyt wysokie lub zbyt niskie siedzenia i pulpity, zła proporcja pomiędzy wysokością jednego i drugiego;
• niewłaściwy sposób siedzenia w czasie pisania – z jedną ręką na pulpicie, a drugą opuszczoną;
• za ciasne ubranie, nieodpowiedni rozmiar obuwia;
• słaby wzrok (dziecko garbi się lub ustawia asymetrycznie głowę, szczególnie przy widzeniu jednoocznym); słaby słuch (ubytek słuchu lub wzroku – szczególnie jednostronny – powoduje, że dziecko, kompensując wadę, przechyla głowę lub wysuwa ją do przodu);
• osłabienie po przebytej chorobie;
• niedożywienie lub przekarmienie;
• u dziewczynek chęć ukrycia rozwijających się piersi;
• zbyt wysoki wzrost w stosunku do rówieśników;
• noszenie zbyt dużych ciężarów;
• przygnębienie, depresja (w depresji spada aktywność fizyczna – część mięśni może być nadmiernie napięta [najczęściej dotyczy to obręczy barkowej], a część nadmiernie zwiotczała [mięśnie przykręgosłupowe], co prowadzi do pogłębienia naturalnych krzywizn kręgosłupa lub zmian w postawie ciała);
• noszenie tornistrów lub plecaków w jednej ręce lub na jednym ramieniu, zamiast na plecach.
Duży wpływ na kształtowanie się u dzieci prawidłowej sylwetki, a tym samym na prawidłową budowę narządu ruchu, mają ich rodzice i opiekunowie. Dzięki wyrabianiu już u małych dzieci prawidłowych nawyków mogą ograniczyć ryzyko wystąpienia nieprawidłowości.
Troska o właściwie zorganizowany dzień, z zapewnieniem aktywności fizycznej, możliwość odpoczynku oraz właściwe żywienie to podstawowe elementy profilaktyki, które powinny być zapewnione przez rodziców i szkołę. Dziecko idące do przedszkola lub szkoły musi być wyspane, zjeść w domu śniadanie, powinno nosić ubranie odpowiednie do pory roku oraz zapewniające komfort ruchu i łatwe do samodzielnego włożenia. Jeśli jest to możliwe (gdy droga do szkoły zajmuje do 15 minut), zaleca się, aby dziecko szło na piechotę. Ważne jest, aby miało dobrze dobrany i prawidłowo zapakowany tornister.
Czynniki wpływające na prawidłową postawę ciała
• odpowiednio długi sen: 9–10 lub nawet 11 godzin (w zależności od wieku), we własnym łóżku o dość twardym materacu i małą poduszką, w wywietrzonym, niezbyt nagrzanym, o dobrej wentylacji pomieszczeniu;
• codzienna gimnastyka poranna, ćwiczenia śródlekcyjne, wietrzenie sal lekcyjnych na każdej przerwie;
• oglądanie telewizji do 0,5–1 godz. dziennie (przymusowa pozycja siedząca dziecka);
• unikanie asymetrycznej pozycji ciała;
• lekka, niekrępująca ruchów odzież;
• elastyczne, miękkie, z szerokimi noskami obuwie, u młodszych dzieci – z usztywnionym napiętkiem;
• dostosowanie rozmiaru krzeseł i ławek do wzrostu uczniów;
• właściwa pozycja podczas odrabiania lekcji:
– tułów wyprostowany i oddalony od stołu 3–5 cm,
– nogi dotykające całymi stopami podłoża lub podnóżka,
– głowa nieznacznie pochylona nad stołem, odległość oczu od powierzchni pracy ok. 30 cm,
– łokcie nieco wystające poza brzeg stołu lub biurka,
– zeszyt umieszczony na wprost środka piersi piszącego, tak aby prawy róg zeszytu leżał wyżej niż lewy (dzieci leworęczne układają wyżej lewy róg zeszytu),
– w czasie czytania siedzenie w pozycji wyprostowanej i niegarbienie się;
• co 30–40 minut robienie przerwy na zabawę ruchową lub inną wymagającą ruchu aktywność;
• przestrzeganie zasad zdrowego żywienia (piramida zdrowego żywienia, zbilansowana dieta); zapewnienie przez cały dzień możliwości picia wody;
• zachowanie właściwej masy ciała (bez nadwagi i niedowagi).
Jeszcze raz o tornistrze
W kształtowaniu prawidłowej postawy ważne jest odpowiednie noszenie tornistra. Główny
Inspektor Sanitarny przedstawia zalecenia dotyczące właściwego wyboru tornistra lub plecaka szkolnego, a także prawidłowego sposobu jego zapakowania (obciążenia). Zgodnie z zaleceniami
tornister:
• nie powinien ważyć więcej niż 10–15% masy ciała ucznia;
• powinien posiadać usztywnioną ściankę przylegającą do pleców;
• jego ciężar powinien być rozłożony równomiernie;
• cięższe rzeczy powinny być umieszczone na dnie, a lżejsze wyżej;
• powinien mieć równe, szerokie szelki;
• tornister należy nosić na obu ramionach i ważne jest, aby:
− długość szelek umożliwiała swobodne wkładanie i zdejmowanie, jednocześnie zapewniając jak najlepsze przyleganie tornistra do pleców,
− dodatkowe zapięcie spinało szelki z przodu klatki piersiowej.
Konieczne jest kontrolowanie przez rodziców zawartości tornistra, aby zapobiec zabieraniu przez uczniów zbędnych rzeczy.
Wskazane jest podjęcie przez rodziców współpracy ze szkołą w celu zorganizowania na terenie szkoły miejsc, w których uczniowie mogliby pozostawić część przyborów lub podręczników szkolnych.
Ciężki tornister może powodować nasilenie bólu pleców, zmniejszenie pojemności płuc, sprzyjać kształtowaniu nieprawidłowej statyki ciała i w efekcie prowadzić do skrzywienia kręgosłupa. Na przekroczenie dopuszczalnej wagi tornistrów lub plecaków mają wpływ przede wszystkim:
• obciążenie podręcznikami i zeszytami z przedmiotów, które nie były ujęte w programie nauczania w danym dniu; pakowanie bez planu lekcji
• noszenie dodatkowych słowników i książek;
• noszenie rzeczy niezwiązanych bezpośrednio z programem nauczania, takich jak: pamiętniki, albumy, zabawki, butelki z napojami;
• nieodpowiedni materiał, z jakiego został wykonany tornister lub plecak (waga pustego tornistra waha się od 0,5 do 2 kg);
• niewystarczający nadzór rodziców i opiekunów nad zawartością tornistrów;
Coraz więcej czasu dzieci spędzają przed komputerem. Dlatego właściwe ułożenie ciała przy komputerze jest tak istotne. Na ergonomię biurka wpływa dodatkowo rozmieszczenie elementów na blacie. Warto zadbać, aby najczęściej używane przez dziecko przedmioty znajdowały się w zasięgu jego rąk. Dzięki temu korzystanie z nich nie wymusi na najmłodszych przyjmowania nienaturalnych oraz obciążających kręgosłup pozycji.
Monitor
W obecnych czasach komputer stał się narzędziem do nauki już na etapie wczesnoszkolnym. W związku z tym ustawienie jego elementów w obszarze biurka, ma istotny wpływ na przybieraną przez dziecko postawę ciała podczas siedzenia.
• Monitor powinien być ustawiony na wprost oczu, tak by jego górna krawędź znajdowała się kilka centymetrów powyżej linii wzroku. Najbardziej korzystna odległość ekranu od oczu to 40–75 cm.
• Ekran nie powinien stać na wprost okna – należy go ustawić bokiem do źródła światła.
• Najmniej szkodliwe dla wzroku są monitory LCD.
Klawiatura i myszka
Pisanie na klawiaturze oraz korzystanie z myszki, często wymusza nieprawidłowe ułożenie kręgosłupa oraz rąk, prowadząc do licznych dolegliwości bólowych. Dlatego warto zwrócić uwagę na kilka istotnych aspektów dotyczących ich ustawienia.
• Niestety, często stosowane półki na klawiaturę nie spełniają swojej funkcji – zdrowsze jest umieszczenie klawiatury oraz myszy na blacie.
• Klawiatura powinna być ustawiona w odległości ok. 10–15 cm od krawędzi biurka, po to, aby dziecko miało wystarczająco dużo miejsca na nadgarstki. Aby je dodatkowo chronić, warto położyć przed nią specjalną podkładkę z „poduszką” stanowiącą miękkie podparcie.
Fotel i biurko
Warto zwrócić uwagę na zastosowanie:
• fotela z regulacją wysokości i kąta nachylenia oparcia
• właściwie dostosowanego oparcia do kształtu pleców (lekko wygięte do przodu, podpierające odcinek lędźwiowy kręgosłupa)
• siedziska znajdującego się na takiej wysokości, by stopy były oparte płasko na podłodze, a kolana ugięte pod kątem prostym
• fotel powinien również posiadać oparcie na łokcie
• podnóżka pod nogi
Należy pamiętać o tym, iż dorastające dzieci każdego roku są wyższe średnio o około siedem centymetrów. W związku z tym, dobrze jest również wybrać model biurka, który:
• posiada system regulacji wysokości i kąta nachylenia blatu
• umożliwia regulację wysokości między 55 a 75 cm
• posiada możliwość korzystnego podczas pisania i czytania nachylenia pulpitu pod kątem 16 stopni (takie ustawienie wymusza u dziecka zachowanie prawidłowej postawy podczas siedzenia, co przekłada się na większy komfort jego pracy)
• jest na tyle szeroki, żeby monitor mieścił się w odpowiedniej odległości od oczu. Jeśli nie mieści się – wciąż można dokupić specjalną przystawkę
• posiada blat znajdujący się na wysokości łokci
Równie ważne jak dostosowanie miejsca pracy, jest nauczenie dziecka istotnych odruchów, które zaowocują lepszym samopoczuciem i motywacją do nauki.
• Na pewno korzystnie wpłynie utrzymanie prawidłowej postawy ciała – proste plecy, kolana ugięte pod kątem prostym, stopy oparte o podłogę.
• Ważne dla oczu jest odrywanie wzroku od komputera lub książek – patrzenie w dal. Dziecko siedzące przy oknie, powinno od czasu do czasu spoglądać, co się dzieje na zewnątrz pozwalając oczom chwilę odpocząć.
• Najzdrowsze dla oczu jest światło dzienne, więc o ile to możliwe, dziecko powinno odrabiać lekcje w ciągu dnia.
